της Ιωάννας Παπασταθοπούλου
Πέρυσι τέτοια εποχή, προσκαλεσμένη του Ενωτικού Συλλόγου Κώμης Περάστρας Μοναστηριών, εξέφρασα δημόσια την απογοήτευσή μου σχετικά με το μέλλον της Τήνου και τις επιλογές μας, που οδηγούν με γοργούς ρυθμούς στην απαξίωση αυτού του τόσο σημαντικού τοπίου. Σήμερα ένα χρόνο μετά, και με αφορμή την πρόσκληση της Κοινότητας Πανόρμου και του κου Κώστα Δανούση, αν κοιτάξω γύρω μου, βλέπω καλά και κακά πράγματα. Βλέπω, ένα υπέροχο μουσείο, το οποίο δημιουργήθηκε με τις καλύτερες προδιαγραφές, με στόχο να διασώσει την πολύ σημαντική παράδοση και τις μνήμες απ’τους λαϊκούς τεχνίτες του μαρμάρου της Τήνου. Βλέπω να αναζωπυρώνονται, με τη στήριξη της Πολιτείας, οι προσπάθειες που ξεκίνησε μια ομάδα κατοίκων, πριν λίγα χρόνια, για την αναστήλωση του Φάρου του Πλανήτη, ενός εντυπωσιακού μνημείου που χειμώνα καλοκαίρι μαστίζεται απ’το βοριά και την αρμύρα.
Βλέπω όμως και πολλά πράγματα που με θλίβουν. Παράνομες διανοίξεις δρόμων, καταστροφές μονοπατιών, ανεξέλεγκτες γεωτρήσεις, εγκατάλειψη, έλλειψη πρωτοβουλίας. Πραγματικά δεν ξέρω αν η πορεία που έχει πάρει η Τήνος σήμερα μπορεί να αντιστραφεί. Σίγουρα, αν όλοι σκεφτούμε λίγο καλύτερα την αξία που έχει το τοπίο που κληρονομήσαμε, και πόσο αυτό συνδέετε με την τοπική μας ταυτότητα, με το ποιοι είμαστε και την ποιότητα της ζωής μας θα διαπιστώσουμε πως μάλλον είμαστε σε λάθος δρόμο. Παρασυρόμενοι απ’τη φρενήρη άμαξα της ανάπτυξης με μόνο άλλοθι το ατομικό πρόσκαιρο κέρδος, διαλύουμε μεθοδικά τις φυσικές και πολιτισμικές δομές ενός τόπου υπονομεύοντας τόσο το δικό μας μέλλον, όσο κυρίως το μέλλον των επόμενων γενιών που θα’ρθουν.
Κάθε νησί, ακόμα και κάθε Κυκλαδονήσι, έχει το δικό του χαρακτήρα. Η Νάξος είναι διάσημη για τα σμυριδωρυχεία, τον ελαιώνα και τα σημαντικά βυζαντινά μνημεία της. Η Κύθνος έχει μια σημαντική παράδοση στην κτηνοτροφία, τη μουσική και τους χορούς. Το δικό μας νησί, η Τήνος, έχει χαρακτηριστεί ως το πιο αξιόλογο ίσως αγροτικό τοπίο των Κυκλάδων. Σμιλεμένο σπιθαμή προς σπιθαμή δια μέσου των αιώνων το ντηνιακό τοπίο οφείλει τη μοναδικότητά του τόσο στα φυσικά του χαρακτηριστικά (στα πετρώματα, τα βουνά, τις ρεματιές, τους αέρηδες), όσο και στη συνεχή προσπάθεια των ανθρώπων που πέρασαν απ’ αυτόν τον τόπο, απ’ την προϊστορία έως και τα μέσα του προηγούμενου αιώνα, να κρατηθούν στη ζωή, να τραφούν και να επιβιώσουν.
Tο τοπίο, θα μπορούσε να πει κάποιος, ότι αποτελεί το πιο σημαντικό μνημείο της Τήνου. Διατηρεί και μας μεταφέρει τις μνήμες των προγόνων μας και αποτελεί από μόνο του μια σημαντική ιστορική μαρτυρία, έναν ιστορικό τόπο. Στον τόπο αυτό, μέσα από δύσκολες συνθήκες και με υποτυπώδη μέσα οι πρόγονοί μας κατάφεραν να συγκρατήσουν τα ρηχά εδάφη, να αντισταθούν στις δύσκολες καιρικές συνθήκες και να αναπτύξουν έναν αξιόλογο πολιτισμό. Έναν πολιτισμό που συνέδεσε πανελλαδικά το όνομα της Τήνου και των ντηνιακών με τις τέχνες, τη μαστοροσύνη, το μέτρο και το καλό γούστο.
Το τοπίο της Τήνου λοιπόν, που αποτελεί το σκηνικό της ζωής μας, το μέρος που μεγαλώνουμε τα παιδιά μας, ή περνάμε τις διακοπές μας, τα χωράφια στα οποία καλλιεργούμε τα προϊόντα μας, αλλά και το λόγο για τον οποίο έχουμε σήμερα τουρισμό αποτελεί ένα δώρο σε εμάς απ΄τη φύση και τους προγόνους μας. Το δώρο αυτό δεν μας δόθηκε για να το καταστρέψουμε. Μας δόθηκε για να το απολαύσουμε, να το χρησιμοποιήσουμε με μέτρο και σύνεση, να διαβάσουμε τις μαρτυρίες και τις ιστορίες του για να βρούμε τις ρίζες μας, να το εμπλουτίσουμε με τις δικές μας ιστορίες και να το κληροδοτήσουμε στα παιδιά μας. Όπως όλα δείχνουν όμως, αυτό που θα βρουν τα παιδιά μας, θα είναι ένας τόπος πολύ φτωχότερος (οικονομικά και πολιτισμικά), μη ελκυστικός ούτε για κατοικία ούτε για τουρισμό, έναν τόπο λεηλατημένο και οικονομικά μη βιώσιμο.
Σίγουρα τα φαινόμενα απαξίωσης που βιώνουμε τα τελευταία χρόνια στην Τήνο δεν είναι μοναδικά και απαντώνται στο σύνολο σχεδόν της ελληνικής επικράτειας. Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε ότι οι νησιωτικές περιοχές είναι ιδιαίτερα ευαίσθητες σε φαινόμενα πτώχευσης, ερημοποίησης και γενικά παρακμής, τόσο λόγω μεγέθους όσο και φυσικής απομόνωσης. Επίσης, δεν πρέπει να ξεχνάμε, ότι οι καιροί σήμερα είναι ιδιαίτερα ανταγωνιστικοί και συνεχώς ξεφυτρώνουν νέοι, ‘παρθένοι’ τουριστικοί προορισμοί παγκοσμίως. Επομένως, μακροπρόθεσμα, οι περιοχές που θα καταφέρουν να κρατήσουν την τοπική τους ταυτότητα, να αντισταθούν στην άνευ όρων ανάπτυξη και να διατηρήσουν έναν αυθεντικό τρόπο ζωής, έχουν σημαντικά περισσότερες πιθανότητες να διατηρήσουν και ένα σταθερό τουριστικό προϊόν, από αυτές που ξεπουλιούνται και μεταλλάσσονται πλήρως για ένα πρόσκαιρο κέρδος.
Η κατάσταση είναι αρκετά πολύπλοκη. Ανάγκη για οικονομική ανάπτυξη απ’τη μια, ένα χειροποίητο και άκρως ευαίσθητο τοπίο απ’την άλλη. Τι αγγίζουμε και τι προφυλάσσουμε; Ποίος αποφασίζει και πως;
Η απάντηση δύσκολη. Ειδικά αν λάβει κανείς υπ’όψιν του τον τρόπο που λειτουργεί σήμερα η δημόσια διοίκηση. Όμως δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η επιστημονική κοινότητα έχει αναπτύξει συγκεκριμένη μεθοδολογία με σαφή και ξεκάθαρα βήματα για τη συστηματική διαχείριση των πολιτισμικών τοπίων και ειδικότερα τοπίων που βρίσκονται σε μεταβατική φάση όπως το ντηνιακό. Αυτό που μας μεταφέρει η διεθνής εμπειρία, είναι ότι αν θέλουμε να επιτύχουμε συνολική ανάδειξη των ποιοτικών χαρακτηριστικών του τοπίου μας, δηλαδή του συνόλου των φυσικών και πολιτισμικών του στοιχείων, θα πρέπει να αναπτύξουμε εμπρόθεσμους και μακροπρόθεσμους στόχους στηριζόμενοι σε τρεις άξονες δράσης: την έρευνα, το σχεδιασμό (planning) και την παιδεία.
Επέλεξα στο άρθρο αυτό να μην μπω περισσότερο σε αυστηρά επιστημονικές αναλύσεις. Όποιος επιθυμεί μπορεί να βρει περισσότερα στοιχεία πάνω σε θέματα διαχείρισης τοπίων, στο τεύχος της διπλωματικής μου εργασίας, με τίτλο «Managing change: the case of Tenos Island» την οποία παρουσίασα τον Σεπτέμβριο του 2005 στην Αρχαιολογική Σχολή του Πανεπιστημίου του York. Αντίτυπα υπάρχουν κατατεθειμένα τόσο στο Ι.Τ.Ι.Π. όσο και στο Επαρχείο Τήνου.
Σίγουρα το τοπίο της Τήνου είναι ένας θησαυρός που μπορεί επάνω του να στηριχτεί όλη η στρατηγική ανάπτυξης αυτού του τόπου και να αποδώσει σε βάθος χρόνου καλύπτοντας όχι μόνο τη θερινή σεζόν αλλά όλη τη διάρκεια του έτους. Επάνω στο τοπίο της Τήνου, τα μνημεία μας και την κληρονομιά αυτή που βρήκαμε, μπορούν να στηριχτούν δράσεις και πολιτικές τόσο απ΄την Πολιτεία, όσο και από εμάς τους ιδιώτες, που θα αναδεικνύουν και θα αναβαθμίζουν τα τοπικά χαρακτηριστικά του νησιού, θα ενθαρρύνουν την ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού και θα ομορφαίνουν το τοπίο που είναι γύρω μας. Το σκηνικό της ζωής μας.
Η αγάπη για τον τόπο και το μεράκι υπάρχουν παραδοσιακά στα γονίδια των ντηνιακών. Η γνώση μπορεί να αποκτηθεί. Αυτό που φαίνεται να μας λείπει είναι κυρίως το όραμα για ανάπτυξη που θα σέβεται τις φυσικές ιδιαιτερότητες αυτού του τόπου και τον πολιτισμό των προγόνων μας. Και κυρίως η τόλμη της διαφοροποίησης απ’τη μάζα και αυτόν τον συγκεκριμένο ‘πολιτισμό’ που επιβάλει η βιομηχανία σκυροδέματος.
Η επιλογή δική μας.
Ιωάννα Παπασταθοπούλου- Αρχιτέκτων/ Διαχειρίστρια Αρχαιολογικής Κληρονομιάς
alalazontatopia@gmail.com
alalazontatopia.blogspot.com
* Το άρθρο αυτό βασίζεται στην προφορική παρουσίαση της συγγραφέως που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της εκδήλωσης «Βραδιές Εξωμεριάς», μιας επιστημονικής συνάντησης που οργάνωσε το Σάββατο 9 Αυγούστου 2008 η Κοινότητα Πανόρμου σε συνεργασία με το περιοδικό «Τηνιακά Σύμμεικτα» στο Πνευματικό Κέντρο του Πύργου.
Δίκτυο oικολογικών oργανώσεων Αιγαίου 